پرسش های بنیادی 

 هرجامعه در هر دوره گیرها و گرفتاریی دارد که زمینه سازِ پرسش های بنیادی آن دوره می شود. این گرفتاری ها سه گونه اند: نخست بومی، سپس منطقه ای و سوم جهانی. برای نمونه،  در کشور ما، وجودِ حکومتِ "مرگ برامریکا"، مشکلی بومی و ویژه ی ایران است. اما کم آبی، گرفتاری همه ی کشورهای خاورمیانه است و گیری منطقه ای ست. اما آلودی اب و هوا، پدیده ای جهانی ست. بازتاب این گیرها و گرفتاری های سه گانه، بر هر کشور فهرستی از پرسش های بنیادی را میدان می دهد که اهل اندیشه باید آن ها را دریابند و به پاسخ یابی برای هریک از آن ها بپردازند.

پرسش های بینادی هر جامعه، گفتمان هایی سیاسی اند. از اینرو، حکومت و یا دولتِ آن جامعه، خواهان آشکار شدن آن ها در گستره ی همگانی نیست و همواره می کوشد که پرسش های هدفدار دیگری را در راستای سود و سیاست های خود جایگزین آن ها کند. برای نمونه، اکنون که ایران در آستانه ی جنگی خانمانسوز و یرانگر با اسرائیل است، به گمانِ من بنیادی ترین پرسش این است که چرا و چگونه از میان همه ی کشورهای جهان، امروز ایران باید با اسرائیل درجنگ باشد؟ این پرسش می تواند ده ها پاسخِ ازجنسِ پاسخ های ساده و آنی که نیازی به درنگ و اندیشیدن و پژوهش ندارند، داشته باشد. اما پاسخ یابی برای این چرایی و چگونگی کارِ آسانی نیست. واشکافی این پرسش، می تواند ده ها پرسشِ پُردنباله ی دیگر به ذهن شنونده بیاورد، که من در این یادداشت به برخی از آن ها اشاره می کنم:

چرا ایران؟ چرا اسرائیل؟ چرا اکنون؟ چرا این گونه؟ چرا جنگ؟ چه اندیشه، رویداد، دشمنی، بدفهمی، پیشینه ی تاریخی، دینی، قومی، ملی، زیستبومی، یا بده بستان اقتصادی، یا چالشِ استراتژیک، یا رقابت نظامی یا مالی یا......به این رویارویی کشیده شده است؟

آیا این رویارویی پروسه است یا پروژه؟ اگر پروسه است، آیا هدفمند بوده است یا خودبخود آغاز شده است و یا بخشی از بازتاب های پیش بینی نشده یا پیش بینی ناپذیرِ پروسه ی دیگری بوده است. اگر پروژه است، چه کسی با چه هدفی آن را آغاز کرده است؟ ماهیّتِ این پروژه اقتصادی ست یا سیاسی یا فرهنگی یا تاریخی؟ پیوند استراتژیک آن با سود و زیان ایران چیست؟ چرا پیش از آن که این پروژه به نقطه بی بازگشت کنونی برسد، کسی یا کسانی جلوی پیشرفت آن را نگرفته اند؟ چرا اکنون کسی در پی یافتن راه چاره دیگری نیست. چرا، چرا و چراهای دیگر.

برای پاسخ دادنِ این پرسش بنیادی، نخست باید همه ی پرسش های پی آیندِ آن را پاسخ داد. بدبختانه پیدایش نفت در ایران و جایگاه استراتژیک آن در رقابت های ابرقدرت های بزرگ سبب شده است که مردمانِ ایران در دوسده ی گذشته، زمانی و مکانی برای شناسایی و بررسی پرسش های بنیادی کشور خود نداشته باشند و از سود و زیان ملی کشور خود بی خبر باشند.