تا پیش از دوره ی روشنگری، پیروانِ همه ی دین های تک خدایی براین باور بودند که خدای دین آنها نه تنها جهان را آفریده است، بلکه هماره در کارِ نگهبانی و دستکاری آن است. اما دستاوردهای کیهان شناسانی مانندِ کوپرنیک، گالیله و بويژه مکانیکِ نیوتونی نشان داد که گردشِ ستاره ها و سیاره ها و شیوه ی کارکردِ کهکشانها به گونه ای ست که هیچ گونه دستکاری روزمره را برنمی تابد. پذیرشِ این نگرش، فیلسوفان مسیحی را برآن داشت تا از آن پس، بگویند که خداوند جهان را به گونه ای آفریده است که نیازی به نگهبانی هماره و دستکاریِ روزمره ندارد و هیچ ستاره و یا سیاره ای بفرمان و یا بدرخواستِ کسی از کارِ خود باز نمی ماند. نامدارترين فیلسوف مسیحی و طبيعت شناسِ نيمه نخستِ سده نوزدهم، ويليام پی لی خدا را صنعتگری خواند که جهان را مانند ساعتی زيبا و دقيق، چنان ساخته است که پیرو ساختارِ مکانیکی خود است و هر چيزِ آن بجا و نيکوست و هر پديده را در راستای سعادتِ انسان، وظيفه ای ست.(3)

از آنجا که تاکنون دین و دانش در سرزمین های اسلامی بعنوانِ دو نهادِ بزرگِ اجتماعی باهم روبرو نشده است، دستاوردهای علمی مدرن، هرگز نتوانسته است باورهای کهن دینی را دگرگون کند. از اینرو از آغازِ رنسانس تاکنون، هیچ رویدادِ تازه ی علمی، خطرِ جدی برای دین اسلام نداشته است و خدای اسلام، همچنان خدای "همیشه در صحنه" بوده است. خدایی که در پنداره ی مسلمانان، هماره در همه جا حاضر و ناظر است و برهمه کار تواناست و خودش گفته است که؛ "ای مومنین، هرچه می جویید، از من بخواهید، تا بشما بدهم." فراتر از آن، او در کتابی هم که برای مسلمانان فرستاده است، فرموده است که؛" چیزی از خشک و تر نیست که در این کتابِ روشنگرنیامده باشد." این گونه است ملاها که خود را مفسّر قران می دانند، در کشورهای اسلامی میدانِ مانور دارند و خود را طبیبانِ سلامتِ روان و اخلاقِ جامعه می پندارند. نیز از اینروست که اکنون برخی از مسلمانان در پی یافتن راه های درمان کرونا در کتابِ آسمانی خود هستند و شیعیان پادزهرِ این ویروس را در حدیث ها و روایت های کهنِ انبیا و اولیا می جویند.(4)

البته روی آورن به خرافه در گریز از خطرِ مرگ، تنها ویژه ی دینداران نیست. برخی از رفتارها و کردارهای خرافی را ترفندهای بازاریابی شکل می دهد. برای نمونه، این باور که سینه ریز و یا گردن آویزِ نقره از ابتلای انسان به کرونا جلوگیری می کند و یا این که آبِ اتمی یعنی آبِ معدنی منطقه ی چرنوبل که از پرتو موادِ هسته ای گذشته است، مصونیت بدن را افزایش می دهد و هم این شایعه که خاکسترِ آتشفشان، داروی کروناست. هیچ یک از این باورها تاکنون به شیوه ی روشمندِ علمی راستی آزمایی نشده است. از اینرو، باید این همه را شایعه سازیِ بازاریابان این محصولاتِ بیهوده و بی اثر دانست. در این راستا، در ترکمنستان، رئیس جمهور از مردم خواست که با دودِ اسپند به مبارزه با کرونا بپردازند و دربلاروس مردم را برای گزیز از چنگِ کرونا به نوشیدنِ ودکا فراخواندند. هنگامی که خطرِ مرگ، انسان را آسیمه سر می کند، ذهنِ او برای آزمودنِ هر گزینه ای آماده می شود. این چگونگی، پیش از همیشه آنکه نمادِ نادانیِ انسان باشد، نشانه ی درماندگی اوست.

دنبـــاله