گـُوبـــاره

ذهن انسان خانه ِ هستی وی و مرکز اداره تن و جان اوست؛ جايی که در آن، برنامۀ چگونه زيستن انسان ريخته می ‏شود. اين مرکز در پرتو چراغ آگاهی کار می‏ کند و هنگامی که اين چراغ خاموش می ‏شود، از کار می ‏افتد. نمونۀ اين چگونگی، زمان خواب و بيهوشی ست که خاموشی آگاهی، ذهن را از دسترس انسان دور می ‏کند. پس انسان تا زمانی که از هستی خود در جهان آگاه است، هست. چنين است که خواب و بيهوشی و مرگ، همسان اند.

ارزشمندی ذهن سبب می شود که افسونگران و فريبکاران و پيامبران و حاکمان، هماره در پی دست ‏يابی بدان و کوک کردنش بسود خويش باشند تا انسان را برده ناخودآگاه خود سازند. هنگامی که ذهن انسان در راستای چشم ‏انداز ویژه ای کوک شود، او خود بخود دل در گروی آن ديدگاه می‏ گذارد. اين چگونگی گاه به بهانه فرمان خدايی آسمانی رُخ می ‏دهد و گاه بنام حزب و يا سازمانی بهمانی. بهانه هرچه باشد، پايان کار يکی ست. از ديدگاهی، می ‏توان تاريخ پُر فراز و فرود انسان را، داستان نبردهای راهزنان ذهنی برای راهيابی به ذهن مردم و روان گردانی آنان دانست. دين و ايدئولوژی دو ابزار سياسی ِ ويژه برای روان گردانی و راهزنی ذهنی در راستای دست اندازی بر سازه های زيستی و دارايی ديگران است. جنگ افروزان در سراسر تاريخ می دانسته ‏اند که تنها با تيغ ِ تيز و برهنه نمی ‏توان مردمان را هماره فرمانبردار خود داشت. پس دين و ديوان را یرای آن ساختند که با راهيابی به ذهن مردم، پاسداری در درون هريک بگذارند تا همگان هماره، "به راه راست"، هدايت شوند.

اين چگونگی در روزگار ِ ما شيوه تازه ‏ای يافته است که موضوع اين يادداشت است. به تازگی شاخه تازه ‏ای در وانشناسی گُل کرده است که من آن را به فارسی، تا زمانی که برابر نهادِ گوياتری پيدا شود، "رفتارپردازی"1، می ‏نامم. گسترۀ اين رشته، بررسی زمينه‏ های زيستبومی کردارهای پايدار انسان است. برای نمونه، رفتارها و کردارهای ما، هنگامی که تنها هستيم، با زمانی که با ديگران هستيم، يکی نيست؛ يعنی که نگاه ديگری، اندکی رفتارها و کردارهای ما را به نسبت پيوندی که با او داريم، دگرگون می ‏کند. خوراک و پوشاک و نوشاک ما در خلوت خانه به گونه ‏ای ست و در ميان ديگران به گونه‏ ای ديگر. اين را همه می ‏دانند. اما پژوهش‏ هايی تازه ‏ای در حوزه ِ رفتار پردازی، با بررسی همه جانبه اين چگونگی، نشان داده است که عکس دو چشم برديواری نيز، رفتارها و کردارهای ما را دگرگون می کند. آخرين آزمايش‏ ها دراين باره، نشان داده است که برای نمونه، در رستورانی که عکس دو چشم درشت برروی ديوار زده شده بود، بيشتر مشتريان، همه غذای خود را می‏ خوردند و از ريختن خرده ‏های خوراکی‏ ها در دور و برشان خوداری می ‏کردند.

پيش‏تر، آزمايش ديگری نشان داده بود که نهادنِ عکسی از دو چشم ِ بازِ نگرنده، بربالای صندوق ياری همگانی‏، مردم را به گرايش بيشتری به ريختن پول در آن صندوق وا می دارد. آزمايش ‏های بزرگ ديگری در همين راستا، نشان داده است که ديدن گل‏ های زنگارنگ و سبزيجات و ميوه‏ های تازه در روشنايیِ آفتاب، تراوت و شادمانی می ‏آورد و انسان را آرام می ‏کند. بازتاب اين پژوهش ‏ها سبب شده است که امروزه سوپرمارکت ‏های بزرگ زنجيره ‏ای، گل‏ ها و سبزيجات و ميوه ‏های تازه را در ورودگاه سوپرمارکت ها، در زير نور درخشان و هوای تازه بگذازند، تا مشتری ‏های خود را شادمان و آرام کنند و بدينگونه آنان را به ماندن زمانی بيش از آن که می بايد، در آنجا نگه دارند و به خريد بيشتری وادارند.

پيامِ اين پژوهش‏ های بسياری ژرف، اين است که با دستکاری در زيسبوم انسان، می ‏توان رفتارها و کردارهای ناخودآگاه وی را به شيوه دلخواه خود مديريت کرد. يعنی که با (به گفته امروزی‏ها) چيدمان هدفمند فضايی که در ديدرس انسان است، می توان رفتارها و کردارهای او را سمت و سو داد. اين گستره می ‏تواند بازتاب‏ های بسيار سهمگين و زيانمندی در پی داشته باشد، زيرا که همه حکومت ‏ها، شيفته مهار کردن ذهن مردم و کنُترل رفتارها و کردارهای آنان هستند.

پروژه پژوهش ‏های رفتار پردازی، ديری‎‏ ست که در امريکا و انگليس آغاز شده است. در انگليس، نخست وزير آن کشور، خود رياست پروژه پژوهش‏های روان گردانی رهنمودی را در دست دارد. البته اين پروژه بنام مردم و برای بهکرد سلامت و آسايش بيشتر همگانی آغاز شده ‏است. اين چنين نيز می‏ تواند باشد، زيرا که با بازآرايی بسياری از نمادها در زندگی شهری، می ‏توان برخی از تنش‏های فرهنگی و اجتماعی را کاهش داد. برای نمونه، می‏ توان با مهندسی هدفمند فرهنگ رانندگی، سنگينی ترافيک را کاهش داد و از مرگ و مير در جاده‏ ها کاست. نيز می توان بزه کاری را شوارتر نمود و يا مردم را - بی که بخواهند و يا بدانند- به مصرف آب و برق و گاز شهر کمتری وادار کرد. ای بسا که در کشوری مانند انگليس، سود اين پروژه بسی بيش از زيان آن باشد، اما براساسِ "قانون بازتاب‏های ناخواسته"2، هرگز نمی‏ توان و نبايد تنها به خوبی ‏های اين کار دل خوش داشت و بازتاب‏ های زيانمند آن را ناديده انگاشت.

1. اين رشتۀ تازه، Nudge Psychology، نام دارد، اما من "رفتار پردازی"، را در برابر آن نهاده ‏ام. روانشناسی رهنمودی، که نزديکترين برابر نهاد می‏ تواند باشد، رساننده ِ معنای اين مفهوم نيست. زيرا که در اينجا سخن از وادار کردن انسان به کاری، بدون آگاهی و ی با پرداخت زيسبوم اوست .

2. The Law of Unintended Consequences. براساس قانون بازتاب‏ های ناخواسته، هر کاری، گذشته از بازتابی که کننده آن کار، خواهان آن است، بازتاب ‏های ناخواسته ای دارد که هميشه پيش بينی پذير نيست.

گـُوبـــاره

Tuesday, November 08, 2011

رفـتار پـردازی

نوشته های ديگر:

پيوندها:

بايگــانی:

گـُوبـــاره

	Tuesday, November 08, 2011 رفـتار پـردازی ذهن انسان خانه ِ هستی وی و مرکز اداره تن و جان اوست؛ جايی که در آن، برنامۀ چگونه زيستن انسان ريخته می ‏شود. اين مرکز در پرتو چراغ آگاهی کار می‏ کند و هنگامی که اين چراغ خاموش می ‏شود، از کار می ‏افتد. نمونۀ اين چگونگی، زمان خواب و بيهوشی ست که خاموشی آگاهی، ذهن را از دسترس انسان دور می ‏کند. پس انسان تا زمانی که از هستی خود در جهان آگاه است، هست. چنين است که خواب و بيهوشی و مرگ، همسان اند. ارزشمندی ذهن سبب می شود که افسونگران و فريبکاران و پيامبران و حاکمان، هماره در پی دست ‏يابی بدان و کوک کردنش بسود خويش باشند تا انسان را برده ناخودآگاه خود سازند. هنگامی که ذهن انسان در راستای چشم ‏انداز ویژه ای کوک شود، او خود بخود دل در گروی آن ديدگاه می‏ گذارد. اين چگونگی گاه به بهانه فرمان خدايی آسمانی رُخ می ‏دهد و گاه بنام حزب و يا سازمانی بهمانی. بهانه هرچه باشد، پايان کار يکی ست. از ديدگاهی، می ‏توان تاريخ پُر فراز و فرود انسان را، داستان نبردهای راهزنان ذهنی برای راهيابی به ذهن مردم و روان گردانی آنان دانست. دين و ايدئولوژی دو ابزار سياسی ِ ويژه برای روان گردانی و راهزنی ذهنی در راستای دست اندازی بر سازه های زيستی و دارايی ديگران است. جنگ افروزان در سراسر تاريخ می دانسته ‏اند که تنها با تيغ ِ تيز و برهنه نمی ‏توان مردمان را هماره فرمانبردار خود داشت. پس دين و ديوان را یرای آن ساختند که با راهيابی به ذهن مردم، پاسداری در درون هريک بگذارند تا همگان هماره، "به راه راست"، هدايت شوند. اين چگونگی در روزگار ِ ما شيوه تازه ‏ای يافته است که موضوع اين يادداشت است. به تازگی شاخه تازه ‏ای در وانشناسی گُل کرده است که من آن را به فارسی، تا زمانی که برابر نهادِ گوياتری پيدا شود، "رفتارپردازی"1، می ‏نامم. گسترۀ اين رشته، بررسی زمينه‏ های زيستبومی کردارهای پايدار انسان است. برای نمونه، رفتارها و کردارهای ما، هنگامی که تنها هستيم، با زمانی که با ديگران هستيم، يکی نيست؛ يعنی که نگاه ديگری، اندکی رفتارها و کردارهای ما را به نسبت پيوندی که با او داريم، دگرگون می ‏کند. خوراک و پوشاک و نوشاک ما در خلوت خانه به گونه ‏ای ست و در ميان ديگران به گونه‏ ای ديگر. اين را همه می ‏دانند. اما پژوهش‏ هايی تازه ‏ای در حوزه ِ رفتار پردازی، با بررسی همه جانبه اين چگونگی، نشان داده است که عکس دو چشم برديواری نيز، رفتارها و کردارهای ما را دگرگون می کند. آخرين آزمايش‏ ها دراين باره، نشان داده است که برای نمونه، در رستورانی که عکس دو چشم درشت برروی ديوار زده شده بود، بيشتر مشتريان، همه غذای خود را می‏ خوردند و از ريختن خرده ‏های خوراکی‏ ها در دور و برشان خوداری می ‏کردند. پيش‏تر، آزمايش ديگری نشان داده بود که نهادنِ عکسی از دو چشم ِ بازِ نگرنده، بربالای صندوق ياری همگانی‏، مردم را به گرايش بيشتری به ريختن پول در آن صندوق وا می دارد. آزمايش ‏های بزرگ ديگری در همين راستا، نشان داده است که ديدن گل‏ های زنگارنگ و سبزيجات و ميوه‏ های تازه در روشنايیِ آفتاب، تراوت و شادمانی می ‏آورد و انسان را آرام می ‏کند. بازتاب اين پژوهش ‏ها سبب شده است که امروزه سوپرمارکت ‏های بزرگ زنجيره ‏ای، گل‏ ها و سبزيجات و ميوه ‏های تازه را در ورودگاه سوپرمارکت ها، در زير نور درخشان و هوای تازه بگذازند، تا مشتری ‏های خود را شادمان و آرام کنند و بدينگونه آنان را به ماندن زمانی بيش از آن که می بايد، در آنجا نگه دارند و به خريد بيشتری وادارند. پيامِ اين پژوهش‏ های بسياری ژرف، اين است که با دستکاری در زيسبوم انسان، می ‏توان رفتارها و کردارهای ناخودآگاه وی را به شيوه دلخواه خود مديريت کرد. يعنی که با (به گفته امروزی‏ها) چيدمان هدفمند فضايی که در ديدرس انسان است، می توان رفتارها و کردارهای او را سمت و سو داد. اين گستره می ‏تواند بازتاب‏ های بسيار سهمگين و زيانمندی در پی داشته باشد، زيرا که همه حکومت ‏ها، شيفته مهار کردن ذهن مردم و کنُترل رفتارها و کردارهای آنان هستند. پروژه پژوهش ‏های رفتار پردازی، ديری‎‏ ست که در امريکا و انگليس آغاز شده است. در انگليس، نخست وزير آن کشور، خود رياست پروژه پژوهش‏های روان گردانی رهنمودی را در دست دارد. البته اين پروژه بنام مردم و برای بهکرد سلامت و آسايش بيشتر همگانی آغاز شده ‏است. اين چنين نيز می‏ تواند باشد، زيرا که با بازآرايی بسياری از نمادها در زندگی شهری، می ‏توان برخی از تنش‏های فرهنگی و اجتماعی را کاهش داد. برای نمونه، می‏ توان با مهندسی هدفمند فرهنگ رانندگی، سنگينی ترافيک را کاهش داد و از مرگ و مير در جاده‏ ها کاست. نيز می توان بزه کاری را شوارتر نمود و يا مردم را - بی که بخواهند و يا بدانند- به مصرف آب و برق و گاز شهر کمتری وادار کرد. ای بسا که در کشوری مانند انگليس، سود اين پروژه بسی بيش از زيان آن باشد، اما براساسِ "قانون بازتاب‏های ناخواسته"2، هرگز نمی‏ توان و نبايد تنها به خوبی ‏های اين کار دل خوش داشت و بازتاب‏ های زيانمند آن را ناديده انگاشت. 1. اين رشتۀ تازه، Nudge Psychology، نام دارد، اما من "رفتار پردازی"، را در برابر آن نهاده ‏ام. روانشناسی رهنمودی، که نزديکترين برابر نهاد می‏ تواند باشد، رساننده ِ معنای اين مفهوم نيست. زيرا که در اينجا سخن از وادار کردن انسان به کاری، بدون آگاهی و ی با پرداخت زيسبوم اوست . 2. The Law of Unintended Consequences. براساس قانون بازتاب‏ های ناخواسته، هر کاری، گذشته از بازتابی که کننده آن کار، خواهان آن است، بازتاب ‏های ناخواسته ای دارد که هميشه پيش بينی پذير نيست. گوباره 8.11.11 Post a Comment Comments: Post a Comment	يادداشت های ابراهيم هرندی eh118@yahoo.com نوشته های ديگر: مقاله ها و يادداشت ها برآيش هسـتی شعـــر طنـــــز پيوندها: کتاب ‏های من بايگــانی: August 2004 January 2005 May 2005 August 2005 September 2005 October 2005 November 2005 December 2005 January 2006 February 2006 March 2006 April 2006 May 2006 June 2006 July 2006 August 2006 September 2006 October 2006 November 2006 December 2006 April 2007 May 2007 June 2007 July 2007 August 2007 September 2007 October 2007 November 2007 December 2007 January 2008 February 2008 March 2008 April 2008 May 2008 June 2008 August 2008 September 2008 October 2008 November 2008 December 2008 February 2009 March 2009 April 2009 May 2009 August 2009 September 2009 October 2009 November 2009 December 2009 January 2010 April 2010 May 2010 August 2010 November 2010 December 2010 January 2011 February 2011 July 2011 October 2011 November 2011 December 2011 September 2012 October 2012 December 2012 January 2013 February 2013 March 2013 April 2013 July 2013 August 2013 September 2013 October 2013 January 2014 February 2014 April 2014 May 2014 June 2014 July 2014 August 2014 September 2014 October 2014 November 2014 December 2014 January 2015 February 2015 March 2015 April 2015 May 2015 June 2015 July 2015 August 2015 September 2015 November 2015 December 2015 January 2016 March 2016 April 2016 May 2016 July 2016 August 2016 September 2016 October 2016 November 2016 December 2016 January 2017 February 2017 March 2017 April 2017 May 2017 June 2017 September 2017 October 2017 December 2017 April 2018 May 2018 June 2018 July 2018 August 2018 September 2018 October 2018 November 2018 December 2018 January 2019 February 2019 June 2019 September 2019 October 2019 November 2019 February 2020 March 2020 April 2020 May 2020 June 2020 July 2020 August 2020 January 2021 February 2021 March 2021 April 2021 August 2021 September 2021 October 2021 June 2022 July 2022 September 2022 October 2022 November 2022 December 2022 February 2023 March 2023 April 2023 May 2023 June 2023 July 2023 August 2023 September 2023 October 2023 November 2023 December 2023 February 2024 March 2024 April 2024