آينـه‏ ای ديگر 

رفتارهای اينترنتی، حوزه تازه‏ ای در رفتارشناسی ‏ست که گستره‏ ای کم و بيش جهانی دارد. اين حوزه اکنون در دست سرويس ‏های اينترنتی و ماشين ‏های جستجو مانند گوگل و ياهوست. آمار اين شرکت ‏ها، خريداران زيادی دارد؛ از شرکت ‏های چند مليتی گرفته تا نهادهای آکادميک مردم شناسی و سازمان‏ های برنامه ريزی و جاسوسی دولت ‏ها و حکومت ‏ها. دستاوردها و پايانداد پژوهش ‏های اينترنتی از آنرو ارزشمند است که بخش بزرگی از آن نشان دهنده ی رفتارِ کاربران در خلوت خويش است و می ‏تواند خريدار گزارش ‏های اين پژوهش را به دلمشغولی ‏های مردم و آن چه در ذهن آنان می‏گذرد، رهنمون شود. برای نمونه، اگر ما بدانيم که کاربرانه اينترنتی در ايران به چه سايت ‏هايی سر می‏زنند، آنگاه می‏ توانيم گمانه‏ هايی درباره چگونگی ذهنيت آنان و نيازها و خواهش‏ ها و آرزوهايشان داشته باشيم و نيز به دل مشغولی ‏ها و سرگرمی‏ ها و خواسته ‏های آنان پی ببريم. دانستن همين اطلاعات برای رفتار شناسان و فروشندگان کالا و برنامه ريزان کشور و دوستان و دشمنان ايران و سياستمداران و جامعه شناسان و ديگرخواهندگان اين گونه داده ‏ها، چيز کمی نيست.

آمارهای اينترنتی می‏ تواند خبرساز باشد. برای نمونه اين که کاربران اينترنت در عربستان سعودی بيشترين مشتريان سايت ‏های پرنوگرافی باشند و يا پرشمارترين واژه ی جستجو شده در حوزه ی علميه، درباب فلان "بحثِ شيرين" باشد و يا امريکايی ‏ها بيشترين اطلاعات را درباره ی خودکشی خواسته باشند. اين آمار همچنين می‏ تواند اسباب شرمساری برای حکومت‏ ها باشد. اين که بيشترين سايت ‏های هک شده در فلان کشور باشد و يا شمار سايت ‏های مخالف در کشوری بيش از شمار سايت‏ های جانبدار حکومت باشد نیز.
آمارهای اينترنتی در پيوند با مردم کشورهايی که حکومت‏ های خودکامه و يا فرهنگ ‏های سنتی و مذهبی دارد، ارزشمندتر است. در اين کشورها، گسل ميان رفتارهای خصوصی و همگانی بسيار پرپهناست و پنداره ی همگانی برآن است که بيشتر مردم تا "به خلوت می ‏روند آن کار ديگر می ‏کنند". روانشناسان اجتماعی، بهداشت روانی مردم هر جامعه را با اندازه ژرفا و پهنای گسلی که ميان رفتارها و کردارهای خصوصی و عمومی مردم آن جامعه است، می سنجند. هرچه اين گسل ژرفتر و پهن‏ تر باشد، فرهنگ جامعه بحرانی‏ تر و زندگی در آن دشوارتر است. در چنان جاهايی، فرد با ماسک‏ های گوناگون به گستره ی همگانی پا می ‏نهد و هرگز يکدل و روراست نمی ‏تواند باشد. زندگی در جامعه ی آنچنانی‏، هماره در چارچوب ِ رودرواسی و تعارف و آبروداری و چاپلوسی و مجيزگويی و تقيه و خر-زرنگی و مرد رندی و مخ زنی و نيرنگ و ريا، روان است. اين دوگانگی را در همه لايه اجتماعی نيز می‏توان ديد. حتی خانه ‏ها نيز دو بخش اندرونی و بيرونی و يا اتاق نشمين و اتاق مهمان دارد. فرد نيز در اندرونی کسی و در بيرونی کسی ديگر می‏شود. يک جا آزمندی خودکامه و درنده خو و در جايی ديگر تاجری، استادی، عالمی و يا عنوان داری نرمخو و مهربان.

بررسی رفتارها و کردارهای اينترنتی، بررسی بخشی از حوزه رفتارهای خصوصی‏ ست. اين حوزه، ما را بدون ماسک‏ هايی که در بيرون بر رو می گذاريم، نشان می‏ دهد. گاه برخی از کامنت ‏ها درباره ی نوشته ای، آموزنده ‏تر از خودِ آن نوشته است. اين کامنت‏ ها، خودشيفتگی، ديگری ستيزی و تنگ نظری بسياری از ما ايرانيان را نشان می ‏دهد و گاه کاستی ‏های ما را آن گونه که هست، آشکارا و آزارنده وا می‏ تاباند.

  دموکراسی، بدترين شيوه ی اداره ی جامعه ا‏ست. البته شيو‏‏ه ‏های ديگر، بسی بدترتراز آن است. پس اگرچه در ميان روش‏ هايی که تاکنون برای گرداندن جامعه به ذهن انسان رسيده است، دموکراسی از همه بهتر و ارجمندتر است، اما اين چگونگی به معنای ایده آل بودنِ آن نيست. چرا؟ برای اين که انسان به گوهر،جانوری خودکامه و خويش‏-خوش-خواه است و خوش ندارد که کسی يا چيزی جلوگير او باشد و او را از آنچه می خواهد بکند، بازدارد. اما دموکراسی خواهش‏ ها و آرزوهای فرد را تا مرز حقوق ديگران ميدان می‏ دهد و به کسی اجازه دست اندازی به گستره ی حقوقی ديگران نمی‏ دهد. پذيرش اين چگونگی، يعنی قيد و بند‏های فراوانی که تنها فرد را در گستره خيال، آزاد می گذارد. با اين همه، فرهنگ دموکراتيک، گستره ی آزادی‏ های فردی را تا جايی که به آزادی ديگران زيانی نرساند، محترم می‏ شمارد. شيوه‏ های ديگر، همين يکی را نيز از فرد دريغ می‏ کنند و در گستره خيال نيز، بايدها و نبايدهای بسياری دارد.
بدون دموکراسی، فرهنگ هيچ جامعه ‏ای هرگز بسودِ همگان دگرگون نمی‏ شود. در جامعه ‏ای که دموکراسی وجود ندارد، تنها هراس و نگرانی و ناامنی، همگانی‏ ست. اگر ملت را نماد همگانيت کشوری بپنداريم، می‏توان گفت که کشوری که دولت دموکراتيک ندارد، ملت هم نمی ‏تواند داشته باشد، چه رسد به چيزی ملی. در چنان کشوری، فرد و يا گروه حاکم، برسرمايه‏ های همگانی چنگ می‏ اندازد، اما آن ‏ها را "ملی" می خواند، بی که ملت دستی در آن داشته ‏باشد. نمونه ‏اش "شرکت ملی نفت ايران" بود که ملی بودنش به ملی بودن کفش در "شرکت کفش ملی" می‏ مانست! شوربختانه ملت ايران تاکنون هرگز سمهی در تعريف مليت خود نداشته است. اين گونه است که سخن گفتن از چنين گفتمانی، بسيارانی را می‏ آزارد.