روان گـردانی و فرمانروايی 

1. بيــم و امـيد

ذهن انسان درگير بيم و اميد هماره است. بيم از رويدادهای ناگوار و ناخواسته و ناگهانی و اميد به روزها و شب‎هايی بهتر و آرمانی. انسان تنها جانوری‏‏ست که با بيم و اميد می‏زيد و هرگز نمی‏تواند با يکی، بی ديگری زندگی خود را پی‏گيرد. اگرچه آرزوی ديرينه انسان اين بوده است که روزی جهان را چنان آرام و رام کند که همه چيزش پيش بينی پذير و دلخواه باشد. اما بدبختانه اين خواهش با ذات زندگی انسان جور در نمی‏آيد. پيشينيان بسيار زود اين نکته را در يافته‏اند و آرزوی جهانی دلخواه را به فردايی افسانه‏ای واگذارده‏اند. فردايی که انسان در فردوس آن هرچه بخواهد فراهم می‏شود و با پای خود بکام انسان اندر می‏شود.

حقيقت اين است که زندگی بی اميد به افسردگی و خودکشی کشيده می‏شود و انسان بی‏باک و بی‏بيم،ديری نمی‏‏پايد. ‏البته انسان زندگی سراسر اميد و دلگرمی و شادمانی را دوست می‏دارد و از هراس و بيمناکی و ترس از رويدادهای ناگوار آينده گريزان است. اين چگونگی سبب شده است تا در گذر تاريخ بسياری از حکومت‏ها، دين‏ها و ايدئولوژی‏ها بيم و اميد را دستمايه بازار خود کنند و انسان را در چنبر ارزش‏های خويش بيندازند. هر فرد در جهان تنها يک بار می‏ زيد و اين زندگی همه سرمايه اوست. اين سرمايه با تيک تاک ساعت در گذر است و رو به نابودی دارد. تيک تاک ساعت، صدای گام‏های مرگ بسوی ماست يا صدای گامهای ما بسوی مرگ؛ سفری ناخواسته و بی فردا. پس زمان، ارزشمندترين گوهری‏ست که انسان دارد. حکومت‏‏ها، دين‏ها و ايدئولوژی‏ها دزدان اين گوهرند.

پيش‏تر گفتيم که انسان چون ديگر جانوران، خودکامه و خويشتنخواه است. اين گرايش ذاتی انسان را آموزه‏های فرهنگی دگرگون می‏کنند و از خودکامه‏ای درنده خو، زينده‏ای مهربان و آشتی‏جو می‏‏سازند. خودکامگی انسان سبب می‏شود که او هرجا زمينه فراهم شود و واهمه‏ای در کار نباشد، ديگران را به بيگاری بکشد. تاريخ درازدامن انسان گواه اين گرايش است. اين چگونگی با دست يازی به دين و اخلاق و آداب و زور شکل می‏گيرد و با افزايش و کاهش ِ بيم و اميد در ذهن مردم‏ پی‏گيری می‏شود. دين‏بازان با اميد رستگاری و بيم دوزخ و خشم خدا، از مردم در راستای هدف‏ها و برنامه‏های خود کار می‏کشند و ‏حاکمان مردم را به اميد فردايی بهتر کاری و کوشا می کنند و از تهيدستی و بی‏آبرويی و بی‏چارگی می‏ترسانند. اين پاداش و پادافره چنان در دل ارزش‏‏ها و آموزهای فرهنگی جا می‏گيرد و به ذهن کودکان راه ‏می‏برد که بيشتر مردم را يارای پرسشگری درباره آن‏ها نيست و همگان آن‏ها را طبيعی و درست و بجا می‏پندارند.

هرچه در سرزمينی دسترسی همگانی به سازه‏های زيستی نابرابرتر باشد، اقتصاد و فرهنگ و پيوندهای اجتماعی ناموزن‏تر است و دورويی و نيرنگ و شکلک سازی بيشتر. بهداشت روانی جامعه را با اندازه گيری فاصله ميان حقيقت و تظاهر به آن بايد سنجيد. هرچه دره ميان آنچه هست با آنچه قرار است باشد، پُرپهناتر باشد، جامعه بيمارتر است و مردم آن گرفتارتر. يک نگاه توريستی به جامعه امروز ايران نشان می‏‏دهد که شکل بيرونی رفتارها و کردارهای مردم آن سرزمين هيچ پيوند راستی با جهان درونذهنی و رفتارها و کردارهای خصوصی مردم ندارد. در آنجا مردمی می‏زيند که هنگام بیرون آمدن از خانه‏های خود ماسک‏هايی بصورت می‏زنند که هم خود و هم ديگران از دروغين بودن آن‏ها آگاهند. با آن همه، چون اساس سياست و زمامداری بر دروغ و دورويی استوار است، همگان ناگزير از همراهی با اين تراژدی نکبت بار هستند. پرت نشويم

اگرچه بيم و اميد دو اهرم کارا برای درگير کردن مردم در جامعه و بيگاری کشيدن از آن‏ هاست، بيشتر حکومت‏ها، دين‏ها و ايدئولوژی‏ها با کاربرد گسترده بازتاب‏های روانشناسی بيم و هراس، پايه‏های ماندگاری خود را محکم می‏کنند. نخستين گام اين کار برهم زدن امنيت روانی افراد است.پژوهش‏های زيادی درباره روانشناسی همزيستی نشان داده است که آرامش روانی، باهمی، مهربانی، دوستی و يکدلی می‏آورد. اين ويژگی‏ها با نابرابری اقتصادی جور در نمی‏آيد. آن که خود را استوار و پايدار و شاد و دلگرم می‏‏پندارد، اندک اندک ديگران را نيز همانگونه می‏خواهد. اما کسی که آسايش و امنيت روانی ندارد، تنها بفکر خويش است و همواره به گفته سعدی؛ گليم خويش بدر می‏برد زموج.

دنبـــــاله دارد