جهان دانش در دويستمين سالگرد زادماه چارلز رابرت داروين، به بزرگذاشت اين زيست شناس جهانی پرداخته است. داروين در روز دوازهم ماه فوريه سال 1809 ميلادی در خانواده ثروتمندی در شهرک شوروزبری انگليس بدنيا آمد. خانواده پدری داروين اهل دانش و خانواده مادری اش اهل ثروت بودند.1 اين چگونگی، زمينه ای را فراهم آورده بود تا چارلز داروين بی نياز از کارهای ناخواسته، با خيالی آرام و آسوده به انديشيدن و آموختن رشته دلخواه خود بپردازد.

در روزگار داروين، پنداره همگانی در اروپا برآن بود که جهان، آن گونه که در کتاب انجيل آمده است، دستکار خدايی جهانساز است که جهانی را که ما در آن زندگی می کنيم در شش روز ساخته است و روز هفتم را تعطيل اعلام کرده است. داروين در سفر دريايی پنج ساله‏ای که به کرانه‏های دور دست آمريکای جنوبی داشت، با بررسی فسيل های گوناگون گياهان و جانوران پيشين، دريافت که جهان بسی از آن که در کتاب‏های دين آمده است کهن‏تر است و پيچيدگی‏های آن نيز گويای اين نکته است که پيدايش آن، آنی و آسمانی نيست و نمی تواند باشد. اين انديشه را سپس تر، نوشته های چارلز لايل؛ زمين شناس بزرگ انگليسی گواه شد. لايل در کتاب بسيار گرانبار وارزشمندی بنام؛ " اصول زمين شناسی"2 که در سال 1833 در لندن منتشر شد، نشان داده بود که برخی از سنگ‏ها و سنگلاخ‏های زمين گويای آنند که اين گوی گردان ميلياردهای سال پيش، از خورشيد جدا شده است و نمی تواند آنگونه که کشيشان می گفتند، چند هزار سال پيش پديد آمده باشد.

در اينجا بنا ندارم که درباره زندگی و زمان داروين چيزی بنويسم. اين کار را پيش ترکرده ام و می توانيد آن را در اينجا بخوانيد. آنچه اينجا و اکنون می خواهم بنويسم اين است که چنين می نمايد که انگار چشم اندازی که پس از دو سده، جهان زيست شناسی، پزشکی، روانشناسی، مردم شناسی و فلسفه را با بزرگترين دگرگونی روبرو ساخت، هنوز به حوزه فرهنگی ما راه نيافته است. می دانم که کتابخوان ايرانی سالهاست از راه چند ترجمه‏ سست و بی سروته با نام و تئوری داروين آشناست اما اين آشنايی هيچ گونه بازتابی درهيچ حوزه ای در گستره فرهنگ ما نداشته است.

جهان ذهنی فرهنگی ما – بی که شايد خودمان بدانيم - جهان پيش از دوران اينشتن و داروين وفرويد و مارکس و وتن است. جهان ايمان به داشته های ذهنی پايدار و استوار و لرزه ناپذير. جهان پنداره‏ها و انگار‏ه‏های فسيل شده سنگی.

....................................................
مادر داروين از خانواده وج وود (Wedgwood)که خاندانی بسيار ثروتمند و نامداردر انگليس است، بود. اين خانواده صدها سال در انگليس گران بهاترين چينی جهان را می ساختند. پدر داروين فرزند ارسموس داروين، روشنفکر بزرگ سده هيجدهم ميلادی بود. ارسموس داروين، در روزگاری که هنوز کليسا جهان غرب را در چنبر چنگال وار نادانی و ناتوانی نگه داشته بود، نوشته بود که پديدارهای جهان تا آنجا که بايد، معجزه آميز هستند و نيازی به خدا و پيغمبر و اينها نيست که ما با کمک اين موجودات موهوم و خيالی، بخواهيم جهان را رازآميز و بزرگ بنمايانيم.